Een bijzondere reconstructie dankzij de kracht van naoberschap

Het is een niet-alledaags proces geweest. In 2014 namen de bewoners het initiatief om het verdedigingswerk Valtherschans te reconstrueren, samen met de BOKD (het netwerk voor Drentse dorpen). Hans de Waal Malefijt (voorzitter Plaatselijk Belang Valthe) licht toe: “De BOKD stelde de vraag aan de bewoners: wat vinden jullie nu interessant aan het dorp Valthe? De Valtherschans was één van de plekken die genoemd werd.” Dat eerste idee werd uitgewerkt en breed onder de aandacht gebracht, onder meer bij de gemeente Borger- Odoorn. Waar een eerste initiatief in de jaren negentig strandde, lukte het nu wel. Twee grondeigenaren werden benaderd door Plaatselijk Belang en wilden medewerking verlenen; het resulteerde in 2021 in de grondaankoop door de gemeente.

Alles op alles

“Het was tot het laatste moment heel spannend, gaat het lukken?”, zo vult Marjo Montforts adviseur archeologie bij Libau aan. Zij wijst op de steun die wethouder Freek Buijtelaar, burgemeester Jan Seton en projectleider Aries Kuiper aan het initiatief gaven. Deze laatste benoemt de grondverwerving als cruciale stap: “Daar zat het jarenlang op vast. We hebben alles op alles gezet en alle betrokken partijen over de streep getrokken.”

In de tussentijd was de planontwikkeling al volop op gang gekomen, met tal van bewonersavonden. Met een speciale werkgroep van Plaatselijk Belang werd dit proces aangestuurd, waarbij onder meer drie verschillende opties voor de gebiedsinrichting werden voorgelegd. Dat zorgde voor veel draagvlak. De Waal Malefijt: “We zijn zelf ook bezig gegaan met de begroting voor de reconstructie en met name voor de civiele werken. Zo slaagden we erin een LEADER-subsidie binnen te halen, waarmee de haalbaarheid van het project een verdere impuls kreeg.”

Grotendeels moeras

Voor veel bewoners van het dorp werd het een kennismaking met de eigen geschiedenis. De Waal Malefijt: “Het begrip Valtherschans was bij sommigen wel bekend, maar het fijne wist men er ook niet van. Het waarom en wanneer van de schans, dat hebben we voortdurend uitgedragen. We gaan daar de komende tijd ook mee door, bijvoorbeeld door het in het basisonderwijs een plek te geven, met lesbrieven en andere middelen. Het verleden wordt hier echt tastbaar.”

Dat verleden is de tijd dat de omgeving van Valthe nog grotendeels moeras was en Nederland geteisterd werd door de Tachtigjarige Oorlog. Kuiper: “Dit was een strategisch punt op de flank van de Hondsrug, alleen hier was via een smalle strook over de Valtherdijk het ommeland toegankelijk.” Het archeologisch onderzoek wierp daar het nodige licht op, zo maakt Marjo Montforts duidelijk: “Er was niets meer van de schans te zien. In 2016 heeft de gemeente met grondradar en grondboringen het gebied onderzocht. Toen is de gracht aangeboord. Later zijn er nog proefsleuven gegraven die allerlei vondsten opleverden uit de 17de eeuw. Met als grote verrassing: de loop van een gietijzeren kanon. Een unieke vondst voor Drenthe!”

“Voor veel bewoners werd het een kennismaking met het eigen dorp.”

Dat maakt de bereikbaarheid vanuit het dorp lastig voor de eigen bewoners en de eigen scholen. Momenteel voeren we dan ook gesprekken over de verkeersveiligheid en hoe iedereen het terrein veilig en gemakkelijk kan bereiken.” Kuiper: “De bewoners maken zich sterk voor een 30km/h-zone op deze plek; daar zal de gemeente iets van moeten vinden.”

Veel geld

Zijn er – terugkijkend op het proces – ook zaken waar we van kunnen leren? Hans de Waal Malefijt geeft aan dat een project als dit voor een groep vrijwilligers een buitenproportionele opdracht betekent: “Het gaat om veel geld, met een toch ingewikkelde LEADER-procedure. Voor bedrijven is dat gesneden koek, voor ons geldt dat veel minder.” Kuiper kan dat onderschrijven: “Het gaat hier inderdaad om een groot project. Ik kan me voorstellen dat we als gemeente dat nog beter zouden kunnen faciliteren, door daar extra menskracht voor beschikbaar te stellen.”

“Dit project kan als vliegwiel werken. Laat het maar organisch groeien.”

Een bijkomend nadeel, zo geeft De Waal Malefijt aan: “Is dat de subsidie een vast bedrag is, dat niet aangepast wordt op het moment dat bijvoorbeeld de kosten van aannemers fors stijgen – zoals de afgelopen tijd gebeurde.” “De theorie van de subsidieaanvraag correspondeert dan niet meer helemaal met de praktijk,” zo concludeert Marjo Montforts. Niettemin is ze positief gestemd over de toekomst: “Dit project kan als een vliegwiel gaan werken. Laat het maar organisch groeien, dan sluiten er vast nog allerlei zaken op aan.”