15 februari 2022
Een bijzondere stapel stenen
Libau heeft een mooie opdracht van de gemeente Oldambt voor het maken van een boerderijenprogramma. Aanleiding voor de opdracht is het verval van veel van de historische boerderijen, er is sprake van achterstallig onderhoud en leegstand. De gemeente Oldambt wil een toekomstvisie ontwikkelen die sturing geeft aan het beleid. Al het mogelijke doen om de boerderijen te behouden of zaken op z’n beloop laten? Of is er nog een tussenweg?
Wouter Wolthuis, student Built Environment aan de Hanzehogeschool Groningen, liep de afgelopen maanden stage bij Libau en heeft onderzoek gedaan naar mogelijke toekomstscenario’s voor de Oldambtster boerderijen. Hij schreef er dit essay over, wat we graag met jullie willen delen.
Een bijzondere stapel stenen
Aan een stille weg, in het oosten van Groningen staan boerderijen zo groot als kastelen. Vroeger waren het de grootste boerderijen van Nederland en in de rest van de wereld zijn ze niet veel groter te vinden. Inmiddels verliezen ze langzaam de strijd tegen de tijd. Ze vervallen eerst tot bouwval en later tot ruïne. Moeten we hierom treuren? De boerderijen zijn gemaakt voor werk ten tijde van de gouden eeuw in het Oldambt, werk dat nu niet meer (in zo’n omvang) hier bestaat. Inmiddels is de wereld veranderd en zijn de boerderijen overgebleven als herinnering aan een andere tijd.
De boerderijen vervallen nu in een sneller tempo dan twintig jaar geleden. De situatie was toen vergelijkbaar. Er was weinig geld om de boerderijen bewoonbaar te houden. De reden dat de problematiek nu zichtbaar wordt, komt door de schaalvergroting en functieverandering. Deze factoren zijn aanjagers van de problemen. Daar komt de bodemdaling, aardbevingsschade en droogte van de afgelopen jaren bij. Inmiddels moet er hard gewerkt worden om de boerderijen overeind te houden. Als de boerderijen verdwijnen raakt het Oldambt niet alleen haar identiteit kwijt maar ook een schat aan waardevolle historie en architectuur. Dit kan leiden tot een gebrek aan eigenwaarde en een thuisgevoel bij bewoners. Het kan economische gevolgen hebben voor het toerisme in het gebied. Daarnaast heeft de gemeente ambities om de identiteit van het Oldambt uit te bouwen, door het mogelijk zelfs als UNESCO werelderfgoed te benoemen. Dit gaat natuurlijk niet lukken als “het gezicht” van Oldambt geschaad wordt door vervallen boerderijen.
Inwoners van het Oldambt zijn altijd al resistent geweest tegen grote veranderingen. Zo hebben ze in de middeleeuwen hun dorpen verplaatst na een stormvloed en overstromingen. Later hebben ze zelf het initiatief genomen om delen van de Dollard weer in te polderen. Stukje bij beetje werd het oude land weer herwonnen op de zee. Een andere grote verandering die de inwoners van het Oldambt te boven zijn gekomen, was de koeienziekte in de 18e eeuw. Hierdoor was veeteelt eigenlijk niet meer mogelijk. Hierna zijn de boeren massaal over gegaan op de verbouw van gewassen. Destijds voornamelijk graan. De graanboeren maakten enorme winsten en de boerderijen werden alsmaar groter. Eerst met grotere schuren. Later werd het woongedeelte groter. Boerderijen waren in die tijd niet alleen een boerderij. Het waren statusobjecten die de rijkdom van de boer weergaven. Ze werden de kern van de identiteit van het Oldambt.
Er zijn oplossingen om de ergste leegstand en verval tegen te gaan. De beste manier om erfgoed te behouden is door gebruik. Lege gebouwen verloederen snel. Door boerderijen beschikbaar te stellen voor bijvoorbeeld midden en klein bedrijven. Er is ruimte in het Oldambt en die zou zo goed gebruikt kunnen worden door beginnende ondernemers. Ook kunnen boerderijen verbouwd worden, om zo voor verschillende doelgroepen ruimte te bieden voor wonen. Er zouden studentenboerderijen, knarrenhofjes en startupstallen kunnen komen. Allemaal om het gebruikt van de boerderijen te bevorderen. Verval zal er altijd zijn, zeker in een regio met bodemdaling, aardbevingen en soms demografische krimp. Maar door slim in te spelen op vraag en aanbod op de woningmarkt en het creëren van werkplekken is het mogelijk om een aantal van deze boerderijen te behouden voor de toekomst. Een bijzondere stapel stenen in een nieuw jasje. Daarmee blijft de identiteit van het Oldambt behouden.
Foto: Jan Kuik
