Flip ten Cate zwaait af; bevlogen voorvechter van ruimtelijke kwaliteit

Waar Libau over vier jaar het 100-jarig bestaan viert, heeft de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit (FRK) inmiddels de gezegende leeftijd van 92 bereikt. Ze vertegenwoordigt een kleine tachtig procent van alle welstands- en monumentencommissies in Nederland, die inmiddels met succes de transitie doormaken naar integraal werkende commissies Ruimtelijke Kwaliteit. Flip ten Cate voelt zich echt de ambassadeur en voorvechter van deze achterban: “Ons ledenbestand omvat zeven regionale commissies, waaronder Libau, en 49 lokale commissies en daarmee vertegenwoordigen wij landelijk de advisering aan gemeenten. Opdat deze hun wettelijke opdracht, het zorgen voor een goede leefomgeving, goed uit kunnen voeren. Wij voelen dus een sterke band met zowel de gemeenten, als de regionale kwaliteitsorganisaties.”

Op de agenda

In grove lijnen verloopt het werk van de Federatie via twee wegen, zo schetst Ten Cate. “We spelen mee in het nationale spel inzake de regelgeving rondom een goede omgevingskwaliteit. Denk bijvoorbeeld aan de Omgevingswet maar ook aan thema’s als flexwoningen en welstandsvrij bouwen. Formeel hebben we een adviserende taak richting het Rijk over de bouwregelgeving. Dat vergt een stevige lobby, zodat een en ander op lokaal niveau goed kan worden ingevuld. De tweede weg behelst het belang van ruimtelijke kwaliteit voortdurend op de agenda te zetten. Dat doen we bij alle partijen die daarin een rol spelen, van ontwerpers tot opdrachtgevers en bouwers. De Federatie neemt ook deel in tal van samenwerkingsverbanden en hamert daarin met kracht op een zorgvuldige inrichting van de ruimte om ons heen”.

In het honderd

De middelen die de Federatie daarvoor inzet, zijn heel divers. Zo worden bijvoorbeeld met regelmaat handreikingen over actuele kwesties uitgebracht: “We hebben samen met VNG en RCE een modelverordening gemaakt over hoe gemeenten de nieuwe adviescommissies Ruimtelijke Kwaliteit kunnen instellen. Veel gemeenteraden hebben daar gebruik van gemaakt en dat is een goede zaak, aangezien met de start van de Omgevingswet de ‘oude’ commissies vervallen. Ik durf te stellen dat zonder ons die modelverordening er niet was gekomen en de boel redelijk in het honderd was gelopen.” Onder de verordening ligt een handreiking die organisaties als Libau goed van pas kan komen: “Daarmee kunnen de medewerkers binnen de gemeenten het gesprek over de borging van ruimtelijke kwaliteit verder voeren.”

Ook over de genoemde flexwoningen, die er in principe voor een korte tijd staan, heeft de FRK-directeur de nodige gedachten. “Ten principale denk ik: waarom zou je hiertoe overgaan? Minister De Jonge wil veel en snel bouwen, maar probeert eigenlijk een geitenpaadje te creëren om zijn eigen regel rondom ruimtelijke kwaliteit te ontwijken. En waarom? Wegen die paar weken of maanden tijdswinst in het proces echt op tegen vijftien jaar aan mindere kwaliteit? Er groeien straks kinderen op in straten waarin een loopje is genomen met zorgvuldigheid als het gaat om leefbaarheid, kwaliteit en schoonheid. Ik vind dat onbestaanbaar.”

Met hart en ziel

Kijkend dan naar de toekomst en de rol van ‘welstand’: welke ontwikkeling ziet Ten Cate voor zich? “De traditionele rol – toetsing van bouwplannen op basis van criteria – wordt minder. Het zal veel meer gaan over het uitlokken van het best mogelijke plan. Dat betekent bevragen, stimuleren en de betrokken partijen verleiden het nóg beter te doen. Dat vraagt een andere houding van ons. Maar vooral oog voor de vraag: heeft een opdrachtgever met hart en ziel gewerkt aan een plan? En levert dat meerwaarde op: voor het object zelf, maar zeker ook voor de omgeving?

Dan gaat het om vakmanschap maar zeker ook om engagement. Niet voor niets stelt de Belgische architect Bob van Reeth aan zijn opdrachtgevers eerst de vraag: wat is uw culturele opdracht aan mij? Pas daarna gaat het over het programma en allerlei andere praktische zaken.” Ten Cate citeert in deze ook graag de onlangs overleden Adri Duivesteijn: “Hij zei dat ruimtelijke kwaliteit het streven is naar steeds beter. Oftewel: steeds weer een stap vooruit zetten. Daarmee is ruimtelijke kwaliteit ook heel erg een proces en veel minder een precies grijpbaar begrip.”

“Het bewaken van de ruimtelijke kwaliteit is een culturele daad.”