13 juni 2021
Reflectie op versterkingsprogramma Tuikwerd- Delfzijl
Panorama Eemsdelta
Repair with Gold: Tuikwerd – Delfzijl
Kintsugi
Op 31 mei jongstleden heeft stedenbouwkundige Tim Willems-Kruize vanuit het Steunpunt Ruimtelijke Kwaliteit (STRK) in samenwerking met Herman Waterbolk vanuit het Steunpunt Cultureel Erfgoed (SCE) gereflecteerd op de versterkingsoperatie van Tuikwerd in Delfzijl. Deze sessie was georganiseerd in het kader van Panorama Eemsdelta, Repair with Gold, van het College van Rijksadviseurs en stond onder leiding van Floris Alkemade. Bij deze sessie waren medewerkers en bestuurders van de gemeente Eemsdelta, de woningcorporaties, Nationaal Coördinator Groningen en een aantal bewonersvertegenwoordigers en genodigden uit de ontwerppraktijk aanwezig.
Voor we de inhoud induiken staan we eerst nog even stil bij ‘Repair with Gold’. ‘Repareren met goud’ staat voor de Japanse kunstvorm Kintsugi (金継ぎ)of kintsukuroi (金繕い)waarbij gebroken aardewerk wordt hersteld met lak met goudpoeder. In de Japanse schoonheidsleer dragen sporen van breuk en herstel bij aan de schoonheid van een voorwerp. Kintsugi is natuurlijk een prachtige metafoor en voorbeeld voor het aardbevingsgebied. Kunnen we dit stuk van Groningen dat het zwaar voor de kiezen krijgt zo repareren dat de schoonheid en kwaliteit van leven toeneemt?
Schets Tuikwerd
Tijdens de bijeenkomst stond de versterkingsoperatie van Tuikwerd centraal. Deze wijk, speciaal gebouwd voor gezinnen in de jaren ’70 van de vorige eeuw, ligt in het zuidwesten van Delfzijl, feitelijk in het tussengebied van Delfzijl en Appingedam. Het is een typische bloemkoolwijk zoals die ook elders in Nederland zijn gebouwd met in het midden van de wijk een groen, autovrij assenkruis rondom de historische Farmsumerweg en de Tuikwerderlaan met maatschappelijke voorzieningen. Tuikwerd wordt gescheiden van het Damsterdiep door een wijkontsluitingsweg en aan de zuidzijde ligt de wijk achter de dijk langs het Eemskanaal. De buurten rondom het assenkruis zijn in zichzelf gekeerd, kleinschalig opgezet en de woningen zijn gegroepeerd in clusters rondom woonerven. De openbare ruimte vraagt om impulsen en schuttingen en gesloten gevels domineren meer dan eens het beeld. Last but not least is de bewonerssamenstelling sinds de bouw van de wijk veranderd en het is de vraag in hoeverre de opzet, woningvoorraad en de inrichting van de wijk nog aansluiten bij de behoeften van de huidige bewoners. De versterkingsoperatie biedt kansen om de wijk weer bij de tijd te brengen en af te stemmen op de behoefte van de bewoners. Maar voordat hieraan kan worden ontworpen moeten we eerst een tandje hoger gaan vliegen en kijken naar Delfzijl.
Programmeren Delfzijl
Omdat Delfzijl de komende jaren naar verwachting blijft krimpen is programma om mee te bouwen schaars. Tegen deze achtergrond is het nodig om de versterking van de wijk Tuikwerd te beschouwen in de context van – en in samenhang met – Delfzijl als geheel. Door demografische ontwikkeling is er in de toekomst behoefte aan minder en andere woningen in Delfzijl. Waar willen de doelgroepen van morgen met veel meer 75-plussers, veel minder gezinnen en veel meer kleine huishoudens en alleenstaanden idealiter wonen? En hoe zorgen we ervoor dat de bewoners op een duurzame manier gebruik kunnen maken van voorzieningen, zoals winkels, maatschappelijke voorzieningen en hoogwaardig openbaar vervoer?
Delfzijl heeft unieke ruimtelijke kwaliteiten en kansen. Die kwaliteiten en kansen zijn nauw verbonden met de oorsprong van Delfzijl: het water en meer in het bijzonder de ligging aan de zee. Hoe kunnen we de bewoners en andere gebruikers laten genieten van deze kwaliteiten en deze kwaliteiten zo doorontwikkelen zodat Delfzijl rijker wordt? En ja, er zijn ook verbeterpunten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de gaten in de stedenbouwkundige structuur die zijn ontstaan. Welke van die gaten zouden we moeten willen herstellen met programma opdat de stad hechter wordt? En waar kunnen we ruimte laten? En hoe geven we deze ruimte betekenis? Tot slot vraagt ook het tussengebied Appingedam-Delfzijl om een duidelijk gebruik opdat dit gebied niet gaat dichtslibben met allerlei functies. Stel dat dit gebied zich ontwikkelt in de richting van natuur, stadslandbouw, recreatie wat voor een boost zou dat Tuikwerd geven? Kortom, het nadenken over de versterking van Tuikwerd begint met een uitgekiend programma voor de bebouwing en de onbebouwde ruimte op de schaal van Appingedam-Delfzijl.
Inzet van ontwerpkracht
Kort op het nadenken over het programmeren van Delfzijl zit de inzet van ontwerpkracht. Ontwerpkracht vormde een rode draad tijdens de sessie. Met ontwerpkracht kunnen de verschillende ruimtelijke en programmatische mogelijkheden die er zijn op het niveau van Appingedam-Delfzijl maar ook op het schaalniveau van Tuikwerd in beeld worden gebracht. Zodat we met elkaar aan de hand van beelden kunnen spreken over welke toekomst we met elkaar willen. De ontwerpkracht helpt ook om iedereen mee te nemen in deze tijden van verandering. Of zoals Floris Alkemade het zo mooi zei “ruimtelijk ontwerpers kunnen een bijdrage leveren de toekomst die we willen te verbeelden en het verlangen voor verandering aan te wakkeren”. Libau levert vanuit haar kennis, ervaring, rol en positie graag een bijdrage aan een toekomst waarin we de bevingsschade hebben gerepareerd met goud!
